100. rocznica urodzin Grażyny Bacewicz

Treść

Ta znakomita artystka przez ponad czterdzieści lat nadawała ton polskiemu życiu muzycznemu. Była jednocześnie kompozytorem, znaną skrzypaczką i cenionym pedagogiem. Jej bogata twórczość obejmuje między innymi: cztery symfonie, koncert fortepianowy, dwa koncerty wiolonczelowe, siedem skrzypcowych i siedem kwartetów smyczkowych oraz kilkadziesiąt miniatur skrzypcowych i fortepianowych. W dorobku Grażyny Bacewicz mamy też operę radiową "Przygoda Króla Artura" i trzy balety: "Pożądanie" według tekstów Picassa, "Esik w Ostendzie" i "Z chłopa król". Wiele jej utworów otrzymało prestiżowe nagrody w kraju i zagranicą.

"Bardzo nie lubię mówić o sobie, a jeszcze bardziej o swojej muzyce. Wymiguję się od wszelkich wywiadów i rozmów z dziennikarzami. Zdaję sobie naturalnie sprawę z tego, że tą moją postawą działam na szkodę popularności mych utworów. Niektórzy moi bliscy gniewają się nawet za to na mnie. Trudno, niech utwory same zapracują na sympatię słuchaczy, a jeżeli nie zdołają, tym gorzej dla nich. Mój warsztat kompozytorski, a także powstawanie utworu jest dla mnie sprawą dyskretną, osobistą, intymną" - mówiła Bacewicz. Myślę, że ta wypowiedź z 29 czerwca 1964 roku dla Polskiego Radia w pełni oddaje charakter i postawę tej wielkiej artystki. Grażyna Bacewicz urodziła się 5 lutego 1909 roku w Łodzi, gdzie w 1919 roku rozpoczęła naukę w Konserwatorium Muzycznym Heleny Kijeńskiej-Dobkiewiczowej. Kolejny etap jej muzycznej edukacji to Państwowe Konserwatorium Muzyczne w Warszawie, gdzie studiowała jednocześnie kompozycję u Kazimierza Sikorskiego oraz w klasie skrzypiec u Józefa Jastrzębskiego i fortepianu u Józefa Turczyńskiego. Wszystko to usiłowała połączyć dodatkowo ze studiami na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, z których po półtora roku zrezygnowała. W 1932 roku uzyskała dwa dyplomy: z kompozycji i skrzypiec. Niemal bezpośrednio po tym wyjechała do Paryża, gdzie podjęła studia w École Normale de la Musique u słynnej Nadii Boulanger (kompozycja) i AndrÝ Toureta (skrzypce). Grażyna Bacewicz otwiera listę polskich kompozytorów współczesnych, których osiągnięcia i kariera związane są z najważniejszymi centrami muzycznymi na świecie. Myślę tutaj o dokonaniach: Witolda Lutosławskiego, Romana Palestra, Andrzeja Panufnika, Krzysztofa Pendereckiego, Zygmunta Krauzego, Kazimierza Serockiego, Tadeusza Bairda, Henryka Mikołaja Góreckiego, Wojciecha Kilara.

Kompozytorka
Pierwsze próby komponowania podjęła w 1922 roku, były to preludia na fortepian oraz drobne utwory na skrzypce, co okazało się wstępem do bogatszego z roku na rok dorobku. Zanim uzyskała dyplom z kompozycji, stworzyła kilkanaście utworów, które przyniosły jej uznanie znawców. Regularną pracę twórczą rozpoczęła od 1930 roku, a już w 1933 roku za "Kwintet na instrumenty dęte" otrzymała I nagrodę paryskiego Towarzystwa "Aide aux femmes de professions libres". Ta nagroda szybko okazała się początkiem znakomitej passy. W 1936 roku za "Trio na obój, skrzypce i wiolonczelę" otrzymała II nagrodę Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej w Warszawie. Skomponowana w 1948 roku "Kantata olimpijska" przyniosła jej wyróżnienie na Międzynarodowym Konkursie Sztuki w Londynie. Pozostając przy nagrodach, należy jeszcze wspomnieć o: I nagrodzie na Międzynarodowym Konkursie w LiÝge za IV Kwartet smyczkowy w 1951 roku, nagrodzie Międzynarodowej Trybuny Kompozytorów UNESCO w 1960 roku za "Muzykę na smyczki, trąbki, i perkusję" oraz o złotym medalu na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim im. Królowej Elżbiety w Brukseli w 1965 roku za VII Koncert skrzypcowy.
Muzyka Grażyny Bacewicz z roku na rok zyskiwała coraz większe uznanie i była wykonywana w najbardziej prestiżowych salach koncertowych Europy. Prawykonania jej dzieł miały miejsce w: Paryżu, Wenecji, Sztokholmie, Monachium, Hanowerze, Brukseli, Helsinkach, Salzburgu, Bordeaux. Do tego należy dodać oczywiście polskie estrady i sceny w Warszawie, Krakowie, Łodzi i Gdańsku. W 1964 roku Grzegorz Markowski prowadził prawykonanie kantaty "Akropolis" skomponowanej na uroczystość obchodów 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Mająca własny i niepowtarzalny styl oraz ekspresję muzyka Grażyny Bacewicz ujmowało barwnością, znakomitą instrumentacją i artykulacją. W pierwszym okresie jej twórczości można było odnaleźć wpływy muzyki Szymanowskiego, później jednak stała się poszukiwaczem własnych rozwiązań w zakresie rytmiki, harmoniki i orkiestracji oraz formy i języka dźwiękowego. Często też sięgała po melodykę ludową i polski folklor, czasami cytowany "in crudo". Najczęściej pojawiały się w jej dziełach tematy folkloru podhalańskiego, krakowskiego i mazowieckiego. Jej wielowątkowa twórczość była dowodem zmian, jakie dokonały się w polskiej muzyce na przestrzeni blisko czterdziestu lat: 1930-1969.

Skrzypaczka
Jednym z pierwszych głośnych sukcesów Grażyny Bacewicz jako skrzypaczki był udział w 1933 roku w uroczystościach ku czci Chopina na Majorce, gdzie zagrała utwory skrzypcowe polskich kompozytorów. Już dwa lata później otrzymała wyróżnienie na I Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego w Warszawie. Podczas tego konkursu poznała Dawida Ojstracha, zdobywcę II nagrody. Zawarta wtedy przyjaźń przetrwała wiele lat. Często bywała solistką prawykonania swoich własnych utworów, w 1938 zagrała partię solową w swoim I Koncercie skrzypcowym. W 1946 roku wystąpiła w paryskiej sali Pleyela, gdzie pod dyrekcją Pawła Kleckiego zagrała I Koncert skrzypcowy Karola Szymanowskiego. W latach 1936-1938 grała w Orkiestrze Polskiego Radia w Warszawie, którą prowadził Grzegorz Fitelberg. Przed II wojną światową koncertowała solo i kameralnie, często ze starszymi braćmi - Kiejstutem, który przez cztery kadencje był rektorem łódzkiej PWSM, i Witoldem (m.in. we Francji, Hiszpanii, na Litwie). W czasie okupacji brała w Warszawie udział w tajnym życiu koncertowym, w okresie powojennym odbyła podróże koncertowe do Związku Radzieckiego, Rumunii, Czechosłowacji, Belgii, Francji i na Węgry. Z powodzeniem występowała również jako pianistka. Z czynnego życia koncertowego wycofała się w 1953 roku i skoncentrowała się na kompozycji oraz pedagogice, która okazała się jej kolejną pasją. Zajmowała się również twórczością literacką. Jej sztuka "Jerzyki albo nie jestem ptakiem" (1963) otrzymała wyróżnienie w konkursie Ateneum. W 1968 roku wystawił tę sztukę Teatr Telewizji w reżyserii Edwarda Dziewońskiego. Kompozytorka napisała także cztery powieści (zachowane w rękopisach) i wiele opowiadań, z których znaczna część ukazała się drukiem w autobiograficznym tomiku "Znak szczególny", wydanym przez Czytelnika już po jej śmierci w 1970 i 1974 roku.

Pedagog
Pracę dydaktyczną rozpoczęła w roku akademickim 1934/1935 w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Łodzi, gdzie wykładała kontrapunkt, harmonię i solfeż oraz prowadziła klasę skrzypiec. Wróciła do łódzkiej uczelni w roku 1945/1946. "Dwukrotnie zajmowałam się pracą pedagogiczną. Oba razy co prawda krótko, jednak wystarczająco długo na poczynienie pewnych obserwacji odnośnie uczących się i siebie samej. Jeżeli chodzi o mnie, to muszę powiedzieć, że przekazywanie własnej wiedzy drugim dawało dużo satysfakcji. Niestety, właśnie ta satysfakcja groziła mi pewnym niebezpieczeństwem. Zagrażała głównemu celowi w życiu, to jest komponowaniu" - tak podsumowała w 1964 roku swoje łódzkie doświadczenia pedagogiczne. Już dwa lata później kolejny raz dała się namówić na pracę pedagogiczną i od 1966 roku aż do śmierci (17 stycznia 1969 roku) prowadziła klasę kompozycji w PWSM w Warszawie. W 1967 roku otrzymała tytuł profesora zwyczajnego. Miarą międzynarodowego uznania dla Grażyny Bacewicz były zaproszenia do jury polskich i zagranicznych konkursów wykonawczych i kompozytorskich (Poznań, Paryż, Moskwa, LiÝge, Neapol, Budapeszt). W latach 1955-1957 i 1960-1969 pełniła funkcję wiceprezesa Związku Kompozytorów Polskich. W 1999 roku Akademia Muzyczna w Łodzi przyjęła imię Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów.
Ta uczelnia zainicjowała Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Grażyny Bacewicz organizowany przez Katedrę Kompozycji. Odbywa się on co trzy lata: pierwszy miał miejsce w 2003 roku, drugi - w 2006. Jego adresatami są studenci i absolwenci polskich akademii muzycznych oraz odpowiednich uczelni zagranicznych, których wiek nie przekracza 35 lat. W tym roku planowana jest jego trzecia edycja.
Adam Czopek
"Nasz Dziennik" 2009-02-05

Autor: wa