Ideologiczne fobie w podręczniku
Treść
"Antysemityzm - stare i nowe uprzedzenia" to tytuł podręcznika metodycznego dla nauczycieli, poświęconego zagadnieniom antysemityzmu, rekomendowanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Problematyka antysemityzmu i historii Żydów, ze szczególnym uwzględnieniem holocaustu, jest już uwzględniana w programie nauki historii na różnych poziomach edukacyjnych. Po co w takim razie tworzyć osobny podręcznik? Przy okazji mówienia o antysemityzmie poruszono kwestię wszelkich rzekomych uprzedzeń, ze szczególnym akcentem na "homofobię".
Poradnik metodyczny dla nauczycieli "Antysemityzm - stare i nowe uprzedzenia" wraz z kompletem materiałów edukacyjnych na temat historii Żydów i antysemityzmu w Europie został opracowany wspólnie przez Dom Anny Frank w Amsterdamie oraz Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE w Warszawie we współpracy ze Stowarzyszeniem Centrum Polsko-Niemieckiego i z Międzynarodowym Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Podręcznik jest rekomendowany przez MEN jako zalecany środek dydaktyczny do wykorzystania w nauczaniu historii i wiedzy o społeczeństwie na poziomie szkoły podstawowej oraz historii i wiedzy o społeczeństwie w gimnazjum. Oprócz tego - jak zakładają jego twórcy - może być on wykorzystywany także na lekcjach języka polskiego oraz podczas godzin wychowawczych. Jest częścią pakietu edukacyjnego do nauczania o historii Żydów i antysemityzmie, który trafia bezpłatnie do rąk nauczycieli podejmujących tę tematykę z młodzieżą.
Na komplet materiałów - dostępnych zarówno w wersji drukowanej, jak i internetowej - składają się (oprócz poradnika) trzy tematyczne zeszyty ćwiczeniowe uporządkowane tematycznie, obejmujące "różne aspekty antysemityzmu": "Historia antysemityzmu w Europie do 1945 roku", "Antysemityzm - ciągłe zmaganie?" oraz "Uprzedzenia. U2?". Każda z części obejmuje sześć rozdziałów zawierających opis wydarzeń, ilustracje oraz blok ćwiczeniowy dla uczniów. Część pierwsza jest poświęcona historii Żydów w Europie. Już na wstępnie czytamy: "Historia Żydów w Europie jest długa. Żydzi przyczynili się do rozwoju wszystkich aspektów kultury europejskiej. Tym niemniej przez wieki żywiono do nich nienawiść". Zasadniczym tonem towarzyszącym opowiadaniu o historii narodu żydowskiego jest ich odwieczna martyrologia. Owszem, wspomina się o dobrych dla nich czasach, takich jak VIII wiek w hiszpańskiej Kordobie czy kilka wieków rozkwitu żydowskiej kultury w Amsterdamie oraz Polsce, zwłaszcza w Krakowie. Pojawiają się jednak też takie informacje, jak ta, że chociaż korzenie chrześcijaństwa są judaistyczne i Jezus był Żydem, to - zwłaszcza w średniowieczu - Kościół żywił urazę do Żydów za "bogobójstwo". Wspomina się również o strasznych losach Żydów podczas "świętej inkwizycji", a także o wielowiekowej walce Żydów całej Europy o równe prawa i o zagładzie podczas II wojny światowej. Druga część, poświęcona zagadnieniom współczesnej historii Żydów, informuje m.in. o ich dylematach po Auschwitz, o trudnym losie ocaleńców (np. tzw. pogrom kielecki w 1946 roku), o walce o powstanie własnego państwa. W tym kontekście pada też pytanie: "czy to tylko krytyka, czy antysemityzm?". Czytamy tam bowiem: "Konflikt bliskowschodni częściej niż inne konflikty pojawia się w światowych serwisach informacyjnych. Niektórzy politycy, fora międzynarodowe regularnie krytykują izraelskie reakcje na zagrożenie bezpieczeństwa kraju, w obliczu którego Izrael się znalazł. Krytyka ta czasem nie ma niczego wspólnego z rzeczywistą sytuacją, lecz jest jedynie pretekstem do antysemickich oskarżeń". Pojawia się także problematyka granicy między wolnością słowa a antysemityzmem i wszelką dyskryminacją oraz prezentowane są przykłady pozytywnych działań przeciwko uprzedzeniom, takim jak np. przyjaźnie osób z różnych kultur, organizowanie akcji upamiętniających holocaust czy też projekt "Kolorowa tolerancja", polegający głównie na zamalowywaniu obraźliwych rasistowskich napisów na murach. Przeglądając dobór prezentowanych treści, można odnieść wrażenie, że fakty są przedstawiane nieco wybiórczo, wręcz tendencyjnie. Przypominając o holocauście, akcentuje się wielomilionowe straty narodu żydowskiego, zaledwie mimochodem wspominając o śmierci w obozach zagłady przedstawicieli innych narodów, jak chociażby Polaków. Kompletnie nie wspomina się o współczesnych ludobójstwach, takich jak chociażby ludy afrykańskie czy miliony nienarodzonych dzieci na całym świecie. Ponadto pominięto milczeniem niezwykle istotny fakt - nie licząc podpisu pod jedną z fotografii - jak wielu Polaków ocaliło żydowskie dzieci, nieraz nawet całe rodziny, i ilu z nich zapłaciło za to życiem. - Wydaje się to niewyobrażalne, ale praktycznie nie ma informacji o inicjatywach z czasów II wojny światowej mających na celu pomoc eksterminowanym przez Niemców Żydom: o amsterdamskim strajku generalnym, odmowie deportacji Żydów bułgarskich, działalności Raoula Wallenberga czy przede wszystkim funkcjonowaniu "Żegoty" i postawie olbrzymiej większości polskiego społeczeństwa, dzięki pomocy którego okupację niemiecką przetrwało ok. 500 tys. Żydów, o "Sprawiedliwych wśród narodów świata", o Sendlerowej - ani słowa! - bulwersuje się dr hab. Tomasz Panfil z Katedry Nauk Pomocniczych Historii Nowożytnej i Najnowszej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, autor programów nauczania oraz podręcznika historii najnowszej dla klasy trzeciej szkoły ponadgimnazjalnej.
Jednakże zdecydowanie najwięcej zastrzeżeń natury ogólnej budzi część trzecia, traktująca o antysemityzmie jako zaledwie jednej z licznych form dyskryminacji. Nosi ona znaczący tytuł "Uprzedzenia. U2?". Zaskakujące jest już chociażby zastosowanie tutaj gry słownej, polegającej na angielskiej wymowie drugiej części tytułu, która fonetycznie czytana oznacza po polsku "Ty także?". Zmusza się więc młodego człowieka do przemyśleń nad jego podejściem do rzeczywistości, do otaczających go ludzi, czy przypadkiem nie znajdzie w sobie czegoś, co mogłoby sugerować, że albo on kogoś dyskryminuje, albo sam jest dyskryminowany. Uczniowie uzyskują precyzyjne definicje, co to jest uprzedzenie i dyskryminacja, jak rodzą się one w kręgu rodziny i znajomych oraz że są one wielką krzywdą wyrządzaną innym ludziom. Dowiadują się, że wprawdzie mają prawo do swoich poglądów, "jednak problem z uprzedzeniami polega na tym, że nie postrzega się kogoś jako osoby, czyli jednostki, lecz jedynie jako przykład członka określonej grupy. (...) Wszyscy mamy skłonność do tego, by przede wszystkim dostrzegać to, co chcemy zobaczyć lub co jest zgodne z naszymi poglądami. Dlatego właśnie uświadomienie sobie, że coś postrzegamy niewłaściwie, zajmuje nam nieco czasu. Zdarza się to zwykle wtedy, gdy poznamy kogoś osobiście. Wtedy różnice okazują się nie tak wielkie. Jak długo jednak będziemy je podkreślać, nic się nie zmieni".
Cytowana jest wypowiedź holenderskiego ucznia, który wyznaje, że jest homoseksualistą, i żali się na swoją poprzednią szkołę, w której nie dość, że był prześladowany przez rówieśników, to jeszcze nie pomagała nawet interwencja wychowawcy. A poniżej znajdują się definicja homofobii na równi z definicją antysemityzmu.
- Kuriozalny wręcz jest rozdział o granicach wolności słowa czy np. ćwiczenie zmuszające do wyszukania na fotografii dwóch plakatów o treści antysemickiej, podczas gdy w najlepszym przypadku za antysemicki można uznać tylko jeden plakat. W tym samych ćwiczeniu poleca się uczniowi napisanie listu do administratora strony internetowej zamieszczającej karykaturę premiera Izraela z żądaniem jej usunięcia. To przykłady manipulacji - uczula dr Panfil.
W podręczniku można ponadto znaleźć dokładną informację, jak sobie radzić z wszelkimi przejawami dyskryminacji: Nie zostałeś przyjęty na staż albo do pracy z powodu nazwiska? Zwolniono cię z supermarketu, bo jesteś za stary, a więc za dużo kosztujesz? Masz przyjaciół, którzy są wyzywani z powodu przynależności etnicznej, religii albo dlatego, że są homoseksualistami? To są przykłady dyskryminacji, o których należy informować. W Polsce przypadki dyskryminacji można zgłaszać np. do Stowarzyszenia "Nigdy więcej" w Warszawie: www.nigdywiecej.org.pl. Tam poradzą ci także, co powinieneś w takiej sytuacji zrobić. Jeśli dyskryminacja jest ewidentna, można jednocześnie zgłosić taki przypadek na policji.
Zagadnienia praw człowieka oraz dyskryminacji są uwzględnione w podstawie programowej kształcenia ogólnego, muszą zatem być uwzględnione również w programach nauczania i podręcznikach - usłyszeliśmy w Departamencie Informacji MEN. - Nauczyciel w realizacji programu nauczania ma prawo swobody stosowania takich metod nauczania i wychowania, jakie uważa za najwłaściwsze spośród uznanych przez współczesne nauki pedagogiczne, oraz do wyboru pomocy naukowych. - Środek dydaktyczny - broszura pod nazwą "Historia antysemityzmu do 1945 r." i "Antysemityzm, ciągłe zmaganie?" została zalecona do użytku szkolnego przez ministra edukacji narodowej na wniosek Stowarzyszenia Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie na podstawie pozytywnych recenzji rzeczoznawców: dr Lucyny Kudły (rekomendacja Akademii Pedagogicznej w Krakowie), dr Melanii Sobańskiej-Bondaruk (rekomendacja Polskiego Towarzystwa Historycznego) - wyjaśnił nam resort.
Maria S. Jasita
"Nasz Dziennik" 2009-02-11
Autor: wa